Kadastrale kaart 1823
Archeologisch onderzoek
locatie: Redemptoristenpad
datering: 1993
code: DBRE
Onderzoek
Archeologisch onderzoek aan de St. Josephstraat
door Johan Treling
Onlangs heeft de Bouwhistorische en Archeologische Dienst op de hoek van de St. Josephstraat en het Redemptoristenpad een klein onderzoek verricht. Op deze plaats, waar nieuwe appartementen zijn gepland, heeft in de negentiende eeuw het protestantenkerkhof gelegen. In de middeleeuwen hoorde het terrein bij het Geefhuis en de vraag was of uit deze periode nog sporen bewaard waren gebleven. Foto: BAD
afb. 1. Op de heup van het linker skelet ligt een bloempotje van rood aardewerk. Het kan in de kist zijn meegegeven, maar het is ook mogelijk dat het op de kist is gelegd en bij het verteren van het hout in de kist is gezakt.
Toen in de Napoleontische tijd de St. Jan werd teruggegeven aan de katholieken, kregen de protestanten een terrein achter het voormalige Geefhuis (de huidige openbare bibliotheek) toegewezen voor een eigen kerk met kerkhof. De kerk werd uiteindelijk niet hier gebouwd, maar aan de Kerkstraat. Het kerkhof daarentegen werd wel aangelegd en heeft gefunctioneerd van 1833 tot 1858. Vanaf dat jaar werd er niet meer begraven in de binnenstad en werden de Bosschenaren, katholiek en protestant, voortaan in Orthen ter aarde besteld.1 Tijdens de kleinschalige opgraving werden ongeveer 40 skeletten blootgelegd en geborgen voor nader onderzoek. Interessant is dat in 1984 een gedeelte van het kerkhof bij de St. Jan werd opgegraven, dat in dezelfde periode heeft gefunctioneerd. Het betreft hier echter katholieken. Dit gegeven biedt de mogelijkheid vergelijkend onderzoek te doen naar de fysieke toestand van beide bevolkingsgroepen bij overlijden. Historische gegevens kunnen ons een beeld geven van eventuele sociale verschillen. Vervolgens kan onderzoek aan het skeletmateriaal laten zien in hoeverre dit zich vertaald heeft in de gezondheidstoestand van de begraven individuen. De gewoonte om aan de overledenen voorwerpen in het graf mee te geven eindigden in onze streken in de loop van de negende eeeuw toen het christendom andere religies verdrongen had. Toch bleek bij het onderzoek van | 132 |
|
het St. Janskerkhof een groot aantal mensen rozenkransen te hebben meegekregen. Omdat dit bij protestanten niet te verwachten is, was de verrassing groot dat we ook enkele bijgiften aantroffen. In één grafkuil in de St. Josephstraat lag een simpel potje van ongeglazuurd rood aardewerk, duidelijk een bloempotje. Hier had de overledene blijkbaar bloemen of een plantje in de kist meegekregen (afb. 1). In een ander graf vonden we een zestal aan elkaar gekoekte munten waarvan er één herkenbaar was als een drieguldenstuk (afb. 2).  Foto: BAD
afb. 2. Een stapeltje van zes munten. Een is herkenbaar als een zilveren drieguldenstuk. Het lijken zowel achttiende- als negentiendeeeuwse munten te zijn. Nader onderzoek moet dit uitwijzen.
Het kerkhof lag op het terrein dat in de middeleeuwen behoorde tot het Geefhuis aan de Hinthamerstraat. Dit achterterrein liep door tot aan de stadsmuur. Hier stonden allerlei bijgebouwen en schuren waar het voedsel werd opgeslagen dat aan de behoeftigen van de stad werd uitgedeeld. Bij het archeologisch onderzoek stuitten we op opvallend zwaar muurwerk uit de eerste helft van de vijftiende eeuw (afb. 3). Het betrof een zijmuur en een poer van een fors gebouw. Vermoedelijk hebben we hier te maken met een grote drieschepige voorraadschuur. Van de lemen vloer was nog een restant bewaard.  Foto: BAD
afb. 3. Zwaar muurwerk uit de eerste helft van de vijftiende eeuw, onderdeel van een van de bijgebouwen van het Geefhuis.
In de eerste helft van de zeventiende eeuw is dit gebouw gesloopt. Dit hangt waarschijnlijk samen met de grote veranderingen in dit deel van de stad rond 1640. Het nabijgelegen leegstaande Predikherenklooster werd verkocht en gesloopt. De projectontwikkelaars Gans en Blom legden een nieuwe straat aan, de Tweede Nieuwstraat (thans St. Josephstraat). Bovendien werd het Geefhuis in 1635-1637 gereorganiseerd. Het eigen landbouw- en veeteeltbedrijf werd toen afgestoten. Daardoor werden de meeste bijgebouwen overbodig.2 De sloop van het gedeeltelijk opgegraven gebouw kan heel goed met beide omstandigheden verband houden. Door de geringe omvang van de opgravingsput hebben we maar een klein deel van het gebouw kunnen onderzoeken. Het ligt in de bedoeling na de sloop van de huidige bebouwing aanvullend onderzoek naar dit intrigerende bouwsel te doen. | 133 |
| Noten | |
| 1. | Met dank aan Henny Molhuysen voor de historische gegevens. |
| 2. | Over deze reorganisatie schreef Ton Kappelhof een artikel dat in 1994 in dit tijdschrift zal verschijnen. |
Johan Treling, 'Archeologisch onderzoek aan de St. Josephstraat' in 's-Hertogenbosch 4 (1993) 132-133
Artikelen
| 1993 |
Bebouwing 15e eeuw blootgelegd : Onderzoek skeletten kerkhof JosephstraatDEN BOSCH - Een protestants kerkhof uit de vorige eeuw en resten van bebouwing uit de 15e eeuw heeft de archeologische dienst van de gemeente Den Bosch blootgelegd bij onderzoek op een bouwterrein aan de Sint Josephstraat.
Redactie | Brabants Dagblad, woensdag 8 september 1993
|
|
| 1993 |
Johan TrelingArcheologisch onderzoek aan de St. Josephstraat
's-Hertogenbosch 4 (1993) 132-133
|
Literatuur en bronnenpublicaties
Ronald van Genabeek, Eddie Nijhof en Frederike Schipper, Stad op de schop (2019) 679, 690
n: vermelding in een voetnoot
Bossche Encyclopedie |